İçindekiler
İyi Tarım Nedir?
İnsan sağlığını ve hayvan refahını dikkate alarak, gıda güvenliğini sürdürülebilir, izlenebilir ve kontrol edilebilir hale getirmeyi amaçlayan tarımsal üretim sürecine İyi Tarım Uygulamaları denir.
Asıl hedefi mikrobiyolojik hastalıkların gıdalar aracılığı ile yayılmasını, pestisit kalıntılarının en aza indirilmesini sağlamaktır. Bu sayede toplum sağlığını olumsuz yönde etkilemeden ve doğal dengeyi bozmadan sürdürülebilirlik ilkesine bağlı bir şekilde tarımın yapılmasını amaçlamaktadır. Ayrıca çevre sağlığının yanı sıra, iş ve işçi güvenliğinin de belirli standartlara uygun olması gerektiğini ifade etmektedir. Bu nedenle iyi tarım uygulamaları, tarımda üretimin her aşamasında gerekli kontrollerin yapılmasını, izlenebilirlik faaliyetlerinin karşılanabiliyor olmasını gerektirir.
İyi Tarım Uygulamalarının Tarihi
Tarım devriminden sonra dünya genelinde GDO ve pestisitlerin kullanımında artış yaşanmıştır. Bunun bir sonucu olarak, insanlar arasında ciddi ölçüde kalıtsal hastalıklar ve salgınlar gözlemlenmiştir. Ayrıca gıda ürünlerinin üretim süreçlerinin takip edilemiyor olması, korkuyu ve belirsizliği beraberinde getirmiştir. Bu nedenle müşterilerin gıdaya olan talepleri değişmiştir. Müşteriler yalnıza ucuz olan ürünlere değil, hem ucuz hem de sağlıklı olan ürünlere taleplerini arttırmışlardır. Güvenilir gıda arayışında meydana gelen artış, yeni pazarların ortaya çıkmasını sağlamıştır.
İyi Tarım kavramı, ilk olarak pazardaki rekabet gücünü arttırmak isteyen Avrupa Perakendeciler Tarım Ürünleri Çalışma Grubu (Eurep) tarafından 1997 yılında ortaya atılmıştır. Tarımsal faaliyetlerin iyileştirilmesi için yapılması gereken belirli standartları belirledikten sonra bunları rapor halinde yayınlamışlardır. Hazırlanan raporda üreticinin üretim hazırlıklarından başlayarak, tüketiciye ulaşana kadar geçen sürede neler yapması gerektiği anlatılmaktadır. Son olarak İyi Tarım Uygulamaları, HACCP ilkelerini de kapsayacak şekilde genişletilmiş, GlobalGAP adını almıştır.
Türkiye’de İyi Tarım
8 Eylül 2004 tarihli İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik ile Türkiye’de ilk adımlar atılmıştır. 2020 yılı Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de 61 farklı ilde 14.051 tane iyi tarım işletmesi olduğu açıklanmıştır. Üretim yapılan toplam arazi miktarı ise 2,547,544 (da) olarak kayıtlara geçmiştir. Gıda sağlığı her geçen gün ülkemizde daha fazla önem kazanmaktadır. 2007’den bu yana ürün miktarında 101 kat artış yaşanmıştır. Bu nedenle iyi tarım uygulamalarının bir tercih değil, zorunluluk olması gerektiği de düşünülmektedir.
İyi Tarım Nasıl Yapılır?
Üretim yapmak isteyen kişi ve birliklerin uyması gereken belirli ilkeler vardır. Eğer bu ilkeler dikkate alınarak üretim gerçekleştiriliyorsa, üreticiler bunu belgelendirmek koşulu ile satışlarını yapabilirler.
Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP), Entegre Zararlı Mücadelesi (IPM) ve Entegre Ürün Yetiştiriciliği (ICM) olmak üzere toplamda 3 ilkesi bulunmaktadır. Ayrıca uygulayabilecekleri ISO 9001 (Kalite Yönetim Sistemi), ISO 14001 (Çevre Yönetim Sistemi), OHSAS 18001 (İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi) ve SA 8000 (Sosyal Sorumluluk Yönetim Sistemi) ile ilişkilendirilebilecek 4 farklı standart mevcuttur.
Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP) Nedir?
NASA’nın astronotlar için güvenilir gıda arayışı sonucunda ilk olarak 1960’larda ortaya çıkmıştır. Daha sonraki dönemlerde gıda güvenliğini sağlamak amacıyla Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından standart hale getirilen bir denetim sistemi olmuştur. Üretim sürecindeki her türlü tehlikenin ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır. Bu nedenle HACCP kapsamında işletme çalışanlarının, üretim ortamının ve dağıtım işlemlerinin hijyenik olup olmadığı kontrol edilmektedir.
HACCP 7 temel ilkeden oluşmaktadır:
- Tehlike analizi yapılması.
- Kritik Kontrol Noktalarının tespit edilmesi.
- Her Kritik kontrol noktası için limitlerin belirlenmesi.
- Kritik kontrol noktalarının gözlemlenmesi.
- Düzeltici faaliyetlerin planlanması.
- Sistemin çalıştığının doğrulanması.
- Kayıtların tutulması.
Entegre Zararlı Mücadelesi (IPM) Nedir?
Çevre şartlarına en uygun olan mücadele yöntemlerinin tespit edilip, bir kısmının veya hepsinin ekonomik zarar eşiği dikkate alınarak bir arada kullanılmasına Entegre Zararlı Mücadelesi denir. Zararlılarla mücadele ederken besinlerdeki kalıntı miktarının en düşük seviyede tutulması gerekmektedir. Bu nedenle ilk mücadele yöntemi olarak kimyasal savaş yöntemini kullanmak yerine, hem daha ekonomik olabilecek hem de daha az kalıntı bırakacak alternatiflere yönelmemiz herkes için en iyisi olacaktır.
Kimyasal mücadele dışında kullanılan diğer alternatif mücadele yöntemleri aşağıdaki piramitte gösterilmiştir.
Entegre Ürün Yetiştiriciliği (ICM) Nedir?
Tarımsal faaliyetlerin çevresel faktörlerden etkilenmesi nedeniyle, tarım yapılan çevrenin yetiştirilen ürünlerle uyumlu hale getirilmesini amaçlayan sisteme Entegre Ürün Yetiştiriciliği denir. Üretim sistemi içerisine sosyoekonomik ve çevresel şartları da dahil ederek, daha geniş bir perspektiften bakılmasına yönelik çalışmaları kapsamaktadır. Geleneksel tarım ile hassas tarımın birbirlerine uyumlu biçimde kullanılması gerektiğini de ifade eder. Bu nedenle sürdürülebilirlik açısından oldukça önemli kavramlardan birisidir.
Hassas tarım hakkında detaylı bilgi almak isterseniz, Hassas Tarım Nedir? Hassas Tarım Uygulamaları Nelerdir? adlı makalemize de göz atabilirsiniz.
İyi Tarım Uygulamaları Sertifikası Nasıl Alınır?
İyi tarım yapmak için gerekli olan sertifika, yalnızca bakanlık tarafından yetkilendirilen ve GlobalGAP onayına sahip akredite sertifikasyon kuruluşları tarafından verilmektedir. GlobalGAP denetimi kapsamında toplamda 49 majör ve 99 minör kontrol noktası bulunmaktadır. Ayrıca işletmelerin inisiyatifine bağlı olarak tavsiyeler de içermektedir. Bireysel üreticiler veya üretici birlikleri başarılı sayılabilmek için majör kontrol noktalarının tamamına, minör kontrol noktalarının ise %95’ine uyum göstermek zorundadır. Gerekli şartların sağlanması durumunda alınan sertifikaların geçerlilik süresi ise 12 aylık bir zaman dilimini kapsamaktadır. Eğer gerekli şartlar sağlanmazsa işletmeye 28 günlük düzeltme hakkı tanınmaktadır. Belirtilen tarihlerde düzeltme hakkını kullanmayan işletmelerin sertifikasyon süreci askıya alınır.
Organik Tarım ve İyi Tarım Arasındaki Farklar
Genellikle benzerlikleri nedeniyle organik tarım ve iyi tarım arasındaki farklılıkların kavranması zorlaşabilmektedir. Organik tarım tamamen doğaya uygun bir biçimde üretim yapmayı hedeflemektedir. İyi tarım ise insan sağlığına ve çevreye zarar vermeden, sürdürülebilir olmayı esas almaktadır.
Organik Tarım
- Yalnızca Organik Tohumlar Kullanılmaktadır.
- Organik (doğal) Gübre Kullanılmaktadır.
- Pestisit Kullanılamaz.
- İşgücü İhtiyacı Fazladır.
- Uygulama Alanı Kısıtlıdır.
- Organik Tarım Sertifikası Almak Zordur.
İyi Tarım
- Hibrit Tohumlar Kullanılmaktadır (İlaçsız).
- Suni Gübre Kullanılmaktadır (Kalıntısız).
- Pestisit (tarım ilacı) Kullanılmaktadır (Kalıntısız).
- İşgücü İhtiyacı Azdır.
- Uygulama Alanı Daha Geniştir.
- İyi Tarım Sertifikası Almak Daha Kolaydır.
İyi Tarım Uygulamaları Devlet Desteklemeleri
8 Aralık 2021 tarihinde yayınlanan Bitkisel Üretimde Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ kapsamında devlet desteklemeleri yapılmaktadır. Bu desteklemeler iyi tarım uygulamalarını da kapsamaktadır. Dekar başına ödenecek ücretler 3 farklı kategoride sınıflandırılmıştır. Ayrıca örtüaltı üretim ve açıkta üretim yapan işletmeler için ödeme miktarları değişmektedir. Desteklemelerden üretici birlikleri ve bireysel sertifika sahipleri yararlanmaktadır. Aşağıdaki tabloda desteklemelere ilişkin ücretler mevcuttur.
Detaylı bilgi edinmek için Tarım ve Orman Bakanlığı’nın internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
