Salep Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır? Salep Yumrusu Nedir?

Salep Nedir?

Orkide bitkilerinin yumrularının toz haline getirilmesi sonucunda elde edilen gıda maddesine salep denir. Salep yumrularına salep soğanı da denmektedir.

Orkideler dünya üzerinde birden fazla yerde yayılım gösteren bir bitki türüdür. Tıbbi amaçlarla da kullanılmakta olup, aynı zamanda hem süs bitkisi olarak hem de parfüm yapımında kullanılmaktadır. Ülkemizde yumru oluşturan 120’den fazla orkide türü bulunmaktadır.

Salep yumrusundaki glucomannan, salep bitkisine kıvam veren maddedir. Yumru içeriğinde ne kadar fazla glucomannan olursa kıvamı o kadar fazla olur. Glucomannan miktarı ticari olarak salep fiyatını belirleyici kılan bir unsurdur.

Ayrıca salep çiçeklerinden maserasyon şeklinde yağ elde etmek mümkündür.

Salep Toplamak Yasak Mı?

Doğadan salep toplamak ülkemizde tamamen yasaktır. Sadece bilimsel çalışmak yapmak amacıyla izin alarak toplayabilirsiniz. Eğer toplarken herhangi bir çevre koruma görevlisi bir personele yakalanırsanız, 60 bin liraya varan ciddi bir cezai yaptırıma uğrayabilirsiniz. Salep üretimi yapabilmek için üniversitelerin yetkilendirilen satış yerlerinden satın almalısınız. Almış olduğunuz yumruları ekerek üretim yapabilmeniz için üretim izni almanız gerekmektedir. Bunun için Çiftçi Kayıt Sistemine kaydolmanız ve bulunduğunuz şehirdeki il tarım müdürlüklerine başvurmanız gerekiyor. Üstelik salep ihracatı yapmak isteyen bir üretici iseniz, orkide ve yumruların ihracatının tamamen yasak olduğunu ve hiçbir şekilde yurt dışına çıkartamayacağınız bilmelisiniz.

Salep Yumrusu Nasıl Ekilir?

En verimli ve en sık yapılan üretim, yumrudan salep üretimidir. Ayrıca topraksız tarıma, örtü altı üretimine veya saksıda yetiştirmeye uygundur.

Ekim için gerekli çevre koşulları

• Yumrular toprağa girmeden önce toprak analizi yapılması şarttır.
• Dikim işlemi yalnızca Eylül ayında yapılmalıdır.
• Ekim aralığı 8 ile 10 cm aralığında olmalıdır.
• Ekim derinliği 5-10 cm arasında olmalıdır.
• Rakım miktarı 500-600 metreyi geçmemelidir.
• Killi toprakları sevmez, orta veya hafif bünyeli toprağı severler.

Verimli bir üretim için yumruların dikiminin gecikmemesi, salep yetiştiriciliğinde büyük bir önem arz eder. Yetiştireceğiniz bölgedeki iklimin çok soğuk olmaması gerekmektedir. Bu nedenle yüksek rakıma uygun değildir, mutlaka yüksek bir rakımda üretim yapılması gerekiyorsa yalnızca örtü altı yapılmalıdır. Sırt halinde ekim yapılırsa su baskını gibi bazı risklerin önüne geçmiş oluruz. Ayrıca ağaç aralarına ekim yapmak mümkündür. Eğer tarlanızda daha önceden yoğun olarak ekim, dikim yapılmışsa mantar oluşabilir, bundan dolayı mantar olup olmadığının saptanması için gerekli testlerin yapılması ve düzenli olarak ilaçlanması gerekmektedir. Eğer ekim yapmadan önce yumrulara ilaçlama işlemi yapmazsanız, yumrular mantar kapabilirler.

Topraktaki organik madde miktarının fazla olması salep yetiştiriciliğinde verimliliği arttıran çok önemli bir faktördür. Tek bir taraftan sürgün verdiği için yumruyu bölerek yetiştirmek mümkün değildir. Bu nedenle ekim yapılırken sürgün noktasının mutlaka toprağın üst kısmına gelmesi gerekmektedir. Yana ve aşağıya doğru gelirse bitki yukarıya doğru çıkamaz.

Ekimden Sonra Yapılması Gerekenler Nelerdir?

• Ekim yaptıktan hemen sonra can suyu verilmelidir.
• Yabancı otların düzenli olarak alınması gerekir. Eğer yabancı otlar alınmazsa yumrularına zarar verir.
• Gölgede gelişen bitkiler daha sağlıklı olarak yetişirler. Verim yönünden daha iyilerdir. Sıcaklardan korumak için mutlaka gölgelendirme yapılmalıdır.
• Salep yumruları -5 dereceye kadar dayanıklıdır. Hava sıcaklığının -5 derecenin altına inmemesine dikkat edilmelidir.
• Sıklıkla fosfor ve potasyum ağırlıklı gübrelemeye ihtiyaç duyarlar.
• Sık sık ve az miktarda sulama yapmaya dikkat etmelisiniz. Toprağın kuru olması salep yumrularının ölümüne neden olur.
• Organik kompost solucan gübresi uygulaması yapmak, topraktaki organik madde miktarını arttıracağı için salepler için sağlıklıdır. Özellikle organik maddelerden yoksun bir toprakta üretim yapılıyorsa mutlaka kompost solucan gübresi kullanmak gerekmektedir.

Kompost gübrenin nasıl yapıldığını bilmiyorsanız, Kompost Nedir? Evde Kompost Nasıl Yapılır? adlı makalemizi inceleyebilirsiniz.

Salep Hastalık ve Zararlıları Nelerdir?

• Salebin en önemli zararlıları domuz ve köstebeklerdir.
• Daha önce o bölgede yoğun tarım yapıldıysa mantar hastalığı bulaşma riski vardır.
• Domuz zararlısına karşı tarlanızın etrafını çitle çevirebilirsiniz.
• Köstebek için bazı ilaçlama uygulamalarına başvurabilirsiniz.
• Salep bitkisinde en çok karşılaşılan hastalık, mantar (Alternaria) hastalığıdır.
• Dikimden 2 ay sonra salep çıkışı başlar. Bu dönemde sıklıkla yabancı ot temizliği yapılması gerekir, aksi takdirde salebin gelişimini kötü yönde etkileyecektir.

Zararlı ot mücadelesinde veya domuz, köstebek zararlılarının engellenmesi amacıyla başka tür bitkiler için hangi işlemler yapılıyorsa, aynı işlemler uygulanabilir.

Salep Nasıl Hasat Edilir?

Orkidelerin çiçeklenme zamanları türlere göre farklılık göstermektedir.

3 Çeşit hasat yöntemi bulunmaktadır.

• İlk yöntemde bitkinin yeni yumruları hasat edilir ve eski yumrular atılır.
• İkinci yöntemde yeni yumruları aldıktan sonra bitkiyi tekrardan eski yumrular ile birlikte dikmektir.
• Üçüncü yöntemde ise sağlıklı bir gelişme gösteremeyen veya yeteri kadar gelişme gösteremediğine kanaat getirdiğimiz yumruların hiç toplanmadan bir sonraki yıla bırakılması sağlanır.

En uygun hasat zamanı Mayıs ayının başından sonuna kadar olan dönemdir. Çiçeklenme dönemini kaçırmadan hasat yapmak önemlidir. Ayrıca hasat işlemi çok titiz bir şekilde yapılmalıdır. Toprak sağlığı açısından ve bir sonraki ekim dönemindeki yumruların çürümemesi için hasat işlemi sırasında toprakta köklerin kalmamasına dikkat edilmelidir.

Salep Soldurma Nasıl Yapılır?

Yumruları temizlerken yumru zarına zarar vermeyecek düzeyde hafifçe yıkama işlemi gerçekleştirilmelidir. Eğer yumru zarları soyulursa, çürüme ve mantar hastalığına yakalanma olasılığı artar. Yumrular soldurma işlemi sırasında dizilirken kesinlikle üst üste yığılmamalıdır. Üst üste yığılan yumrular alttaki yumruya zarar vereceği için yumrularda bozulma meydana gelmektedir.

Ortalama bir ay içerisinde soldurma işlemi biter.

Salep Depolama Nasıl Yapılır?

Bitkinin oda koşullarında güneş görmeyen yerlerde depolanması gerekir. Nemli, rutubetli veya fare gibi zararlıların olmadığı bir odada muhafaza edilmelidir. Canlılık özelliğini kaybetmemiş olan sağlıklı yumrular, bir sonraki ekim zamanında hiç geciktirilmeden dikilmelidir. Eğer ölü yumru veya boş yumru olduğu tespit edilirse o yumrunun dikiminin yapılmamasına dikkat edilmelidir.

Depolama işleminden sonra yumrularda yarı yarıya ağırlık kaybı yaşanır. Bunun nedeni yumru içindeki suyun buharlaşma yoluyla havaya karışmasıdır.

Salep Satışı Nasıl Yapılır?

Piyasa fiyatı çok fazla olduğu için hasat ettiğiniz ürünlerin satılmama ihtimali yoktur. Şu anda piyasada talebi çok fazla olduğu ve şirketler yeteri kadar ürün temin edemedikleri için bir arz açığı bulunmaktadır. Eğer satılabilir standartlarda kaliteli bir ürün elde edebiliyorsanız, bu işten iyi paralar kazanabilirsiniz. Ayrıca saksıda üretim yaparak, bu işi ek gelir elde etmek amacıyla evlerinizde de yapabilirsiniz.

Daha ayrıntılı bilgi edinmek istiyorsanız buradan, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yetiştiricilik eğitimini inceleyebilirsiniz.