İçindekiler
Kooperatif Nedir?
Bir topluluğun veya bir meslek grubunun üretim, tüketim, satış ve hizmet faaliyetlerini yardımlaşmak amacıyla ortak bir şekilde yapmasına kooperatif denir. Ortak amaçları maddi çıkar sağlamak ve gerektiği zaman bu maddi çıkarlar doğrultusunda birlikte hareket etmektir. Kooperatifler gönüllülük esasına dayanan birliklerdir. Bu nedenle kimsenin bir başka birisini zorla kooperatif faaliyetlerine dahil etmesi söz konusu olamaz.
Kooperatifçiliğin Tarihi
İnsanlar topluluklar halinde yaşayan sosyal canlılardır. Bu yüzden tarihlerinin bütün dönemlerinde kişisel veya toplumsal çıkarlar elde etmek amacıyla sayısız işbirlikleri yapmışlardır. Öncelikle Avrupa’da başlayan sanayi devrimi ve bütün dünyayı etkisi altına alan üretim faaliyetlerinin yaygınlaşması, yeni pazarların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu işbirlikleri sonucunda dünyanın her yerinde, birçok meslek grubu tarafından çeşitli kooperatifler kurulmuştur. Bazıları 19. yüzyıldan bu yana halen daha devamlılığını sürdürmekte iken, bazıları ise çeşitli sebeplerle kapanmıştır.
Dünya’da Kooperatifçiliğin Gelişmesi
İlk kooperatif, İskoçya’da Fenwick Dokumacılar Derneği‘nin 9 Kasım 1769 yılında kurmuş olduğu bir tüketim kooperatifidir. Asıl amacı mal üretmek veya kredi sağlamaktan farklıydı. Üretilen malları kendi üyelerine ucuz bir şekilde temin etmek üzere ortaya çıkmıştı.
1800’lerin ilk çeyreğine gelindiğinde bu sayı yüzü geçti. Kurulan kooperatiflerin birçoğu tüketim amacıyla hizmet vermekteydi. Bildiğimiz anlamdaki ilk kooperatif ise 1844 yılında Rochdale Öncüleri tarafından İngiltere’nin Rochdale kasabasında doğdu. Diğer örgütlenmelerden daha farklı bir politika izleyerek, bugün kooperatifçilik ilkeleri olarak bildiğimiz Rochdale İlkelerini yayınladılar. Her bir üye bu yayınlanan ilkeleri benimsedi. Bu sayede kooperatifçiliğin nasıl uygulanması gerektiği kesin olarak belirlendi. Ardından 1937’de Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA), bu ilkeleri resmi olarak kabul ederek yasal bir zemine oturtmuş oldu.
Türkiye’de Kooperatifçiliğin Gelişmesi
Osmanlının son dönemlerine doğru çiftçilerin ekonomik ihtiyaçlarını karşılayacakları bir sistem yoktu. Az sermayeye sahip olan çiftçiler son çare olarak gördükleri tefecilerden borç alıyor, çoğunlukla art niyetli bu kişiler tarafından dolandırılıyorlardı. Bunun önüne geçmek amacıyla Mithat Paşa tarafından 1863 yılında Memleket Sandıkları kurulmuştur. Artık çiftçiler çok az bir miktar faizle kredi ihtiyaçlarını kendi aralarında paylaşıyorlardı. Memleket Sandığı sisteminin yavaş yavaş bozulmasıyla birlikte 1883 yılında Memleket Sandıkları, Menafi Sandıklarına dönüştürülmüştür. Bugün halen daha varlığını Ziraat Bankası olarak sürdürmektedir. Böylelikle ülkemizdeki ilk kooperatif faaliyetinin kredi kooperatifi olarak hayata geçtiğini söyleyebiliriz.
Kooperatiflerin Yararları Nelerdir?
Kaynakların ortaklaşa kullanılmasından dolayı az maliyetle daha büyük işler yapabilmek kooperatifler sayesinde mümkündür. Dolayısıyla kaynaklardan yapılan bu tasarruflar ortakların gelirlerine olumlu olarak etki etmektedir. Ayrıca toplumsal birliği arttırmasının yanında hem sosyal hem de ticari ilişkilerin güçlenmesine neden olmaktadır.
Kooperatif ilkeleri nelerdir?
Rochdale İlkeleri toplamda 7 önemli maddeden oluşmaktadır. Üstelik oluşturulan bu ilkelerin geçerliliği halen daha devam etmektedir.
- Gönüllü ve açık üyelik
- Demokratik üye kontrolü
- Üyenin ekonomik katılımı
- Özerklik
- Eğitim ve bilginin geliştirilmesi
- Toplumsal özellik
- Kooperatifler arası işbirliği
Türkiye’deki Önemli Kooperatifler
- Antbirlik
- Çukobirlik
- Fiskobirlik
- Gapbirlik
- Gülbirlik
- Güneydoğubirlik
- Karadenizbirlik
- Kayısıbirlik
- Kozabirlik
- Marmarabirlik
- Tariş
- Taskobirlik
- Tiftikbirlik
- Trakyabirlik
Kooperatiflerin Bağlı Olduğu Yasalar
Anayasamızda kooperatif faaliyetlerinin işleyişi ile ilgili üç farklı kanun bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla;
1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu
4572 Sayılı Tarım Satış ve Birlikleri Kanunu
1581 Sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu
1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu
24 Nisan 1969 tarihinde kabul edilmiştir. 8 ana başlıktan oluşmaktadır;
- Kooperatif ve Kuruluşu
- Ortaklık Sıfatının Kazanılması ve Kaybedilmesi
- Kooperatif Organları
- Ortakların Hak ve Ödevleri
- Kooperatif Hesapları
- Kooperatif Birlikleri, Kooperatifler Merkez Birlikleri, Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ve Danışma Kurulu
- Kooperatiflerin Dağılması
- Ticaret Bakanlığının Görev ve Yetkileri
Kanun ile ilgili içeriğin tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
4572 Sayılı Tarım Satış ve Birlikleri Kanunu
1 Haziran 2000 tarihinde kabul edilmiştir. 8 maddeden oluşmaktadır;
- Amaç, Kuruluş ve Sermaye
- Tanımlar
- Çalışma konuları ve çalışmalarda uyulacak esaslar
- Organlar, temsil, genel müdürlük ve personel
- Bağımsız denetim ve alınması gereken tedbirler
- Muafiyet ve istisnalar
- Örnek anasözleşmeler
- Yürürlükten kaldırılan, uygulanacak ve uygulanmayacak hükümler
Kanun ile ilgili içeriğin tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
1581 Sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu
18 Nisan 1972 tarihinde kabul edilmiştir. Toplamda 22 maddeden oluşmaktadır. Aynı zamanda bu kanun, üreticilerin kendi aralarındaki kredi ihtiyacını karşılamada hangi kurallara göre hareket edilmesi gerektiğini anlatmaktadır.
Kanun ile ilgili içeriğin tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
Tarım Kooperatifi Nasıl Kurulur?
Kooperatiflerin kuruluş işlemleri kooperatiflerin türüne göre farklılık göstermektedir. Bu nedenle ilgili yasal mevzuata uygun bir şekilde gerekli kuruluş işlemleri yapılmaktadır.
Ortakların Toplanması
Tarımsal faaliyette bulunmak amacıyla kooperatif kurmak için en az 7 kişiden oluşan ortakların bir araya gelmesi gerekmektedir. Ortaklıkta yer alan çiftçilerin imzalarının alınması ile birlikte kooperatif kurma talebini belirten dilekçeye ikametgah belgeleri eklenmeli, daha sonra bu belgeler İl Tarım Müdürlüğüne ibraz edilmelidir.
Etüt Raporunun Hazırlanması
İl Tarım Müdürlüğü tarafından kooperatifin kurulacağı yerleşim yerinin uygunluğu analiz edilmektedir. Yapılan çalışmalar sonucunda yerin kaynak ve altyapı bakımından ne kadar yeterli olduğu dikkate alınmaktadır. Analizin durumu Kooperatif Etüt Raporunda belirtilir.
Anasözleşmelerin Teslim Alınması
Eğer kuruluşunda herhangi bir engel bulunmuyorsa ve aynı zamanda etüt raporu değerlendirilmişse, anasözleşmeler kurucu ortaklara teslim edilir. Anasözleşmelerin teslim işlemleri Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü (TEDGEM) tarafından yapılmaktadır.
Anasözleşmelerin Noter Tarafından Tasdik Edilmesi
Kurucu ortakların noter huzurunda imzalarının alınması ile birlikte gerekli evrakların Valilik Makamına gönderilmesi gerekir. Daha sonra Valilik bu evrakların kontrolünü yapar ve doğruluğunu teyit eder.
Kooperatif Kuruluş Sermayesinin Ödenmesi
Bir kooperatifin kuruluş maliyeti toplamda 700 liradır. Bu nedenle bir ortaklık payına denk olan 100 liranın, her kurucu üyeden tahsil edilmesi gerekmektedir. Ancak paranın yalnızca 1/4 kadarını yani 25 lirayı peşin olarak ödemek zorundadır. Geriye kalan 75 lirayı iki sene içerisinde ödeyebilir.
Tescil ve İlan
Valilik söz konusu kooperatifin kurulmasında yasal bir engel olmadığını ve evrakların eksiksiz olduğunu beyan ederse, anasözleşmeler Mahalli Ticaret Sicil Memurluğu tarafından tescil edilir ve son olarak anasözleşme özeti Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan edilir.
